احمد بن موسی بن جعفر (ع)، از فرزندان امام موسی کاظم (ع) معروف به “سید السادات” و “شاه چراغ” است.وی از شخصیتهای عالی مقام و جلیل القدر و پرهیزکار بود.[۱]
در خصوص رابطه احمد با پدرش این اندازه آورده‏اند که امام کاظم (ع) او را دوست می داشتند و احترام فراوانی برایش قائل بودند؛ به خاطر جایگاهی که احمد نزد پدر داشت امام موسی بن جعفر(ع) ملکی از خود را بدو بخشید و او را به بخشندگی و دلیری ستود.[۲]
بنا به نقل شیخ مفید(ره)، احمد بن موسی(ع) مردی فاضل و با ورع و محدث و کریم النفس و جلیل القدر بوده و پس از علی بن موسی الرضا علیه السلام ارجمندترین جایگاه را نزد پدر داشت. [۳]
بعد از شهادت امام موسی بن جعفر(ع)عده ای پیش احمد آمده اعلام کردند حاضرند با وی بعنوان امام بیعت کنند؛ در این حال فرمود: ای مردم، همانطوری که شما در بیعت من هستید من نیز در بیعت برادرم علی الرضا (ع) هستم، پس بدانید که اوست امام و خلیفه و حجت بعد از پدرم و اوست ولی خدا و حجتش از ناحیه خدا و رسولش، بر من و بر همه شما اطاعتش واجب است و هر چه ما را فرمان دهد باید پذیرا باشیم و اطاعت نمائیم”.[۴] این امر بیانگر نهایت ولایت پذیری آن بزرگوار است.

آمدن شاهچراغ به ایران
درباره آمدن احمد بن موسی به ایران باید گفت که بنا به نقل برخی منابع، احمد پیش از در گذشت امام رضا (ع) و مقارن با ولایت عهدی آن حضرت همراه جماعتی از اقوام و یاران و برخی از برادران قصد ایران کرده تا به برادرش ملحق شود. براساس این گزارش حرکت او به طرف فارس بود. همچنین در این گزارش ها به درگیری کاروان احمد بن موسی با نیروهای مامون عباسی نیز به صورت‏های گوناگون اشاره شده است. برخی آورده‏اند که عامل مأمون بنام قتلغ خان در نزدیکی شیراز با او جنگید. هنگامی که یاران احمد شنیدند امام رضا (ع) شهید شده است، متفرق شدند و به سوی شیراز رفتند. طوری که سپاه قتلغ خان در هشت فرسخی شیراز و نقطه ای به نام (خان زینان) با احمد بن موسی (ع) و همراهانش مواجه گردید و جنگ سختی روی داد. در گرما گرم نبرد، یکی از نظامیان قتلغ خان فریاد بر آورد،(اگر شما به قصد دیدار حضرت رضا (ع) به این سفر و این سرزمین آمده اید، او دیگر در میان ما نیست، او در گذشته است).پس از انتشار خبر شهادت امام رضا(ع)غالب همراهان احمدبن موسی(ع) پراکنده شدند و تنها تعدادی از برادران و اقوام نزدیکش از او جدا نشده وتا آخر مقاومت کردند.[۵]
البته برخی از مورّخان در خصوص شهادت و یا وفات و محل دفن احمد بن موسی اختلاف دارند. این اختلاف مبتنی بر آن است که برخی معتقدند وی به اسفراین رفته و در آن جا به شهادت رسیده و یا در شیراز وفات یافته و یا به شهادت رسیده است. برخی عقیده دارند وی در اسفراین به شهادت رسید و در همان جا دفن شد و زیارتگاه او همان جا است. بر این اساس قبر احمد در اسفراین و یا مکان‏های دیگر بوده و آرامگاه شیراز مربوط به احمد بن موسی نیست.[۶]
حقیقت امر آن است که به طور قاطع نمیتوان گفت قبر وی در کجاست، ولی شواهد و قرائن دیدگاه آنانی را که قائل هستند شیراز محل دفن احمد می باشد، تأیید میکند و مشهور همین است. محسن امین بعد از بیان عقیده آنانی که محل دفن احمد بن موسی را در اسفراین و یا مکان دیگر می دانند، می نویسد: این عقیده بعید و مخالف با عقیده مشهور است که محل شهادت و قبر او شیراز می باشد.[۷]

علت نامگذاری به شاهچراغ
در مورد دلیل نامگذاری احمد بن موسی،به شاه چراغ گفته شده است که: تا زمان دیلمیان (قرن چهارم هجری) کسی از مدفن حضرت احمد ابن موسی (ع) اطلاعی نداشت و آنچه روی قبر را پوشانده بود تل گلی بیش به نظر نمی رسید که در اطراف آن، خانه های متعدد ساخته و مسکن اهالی بود. تا اینکه به اطلاع حاکم شهر رساندند که چراغی در نهایت روشنایی در بالای تلی از خاک می‌درخشد و تا طلوع صبح نورافشانی می‌کند.او پس از مشورت با علما و مشایخ زمان دستور داد محل مزبور را شکافتند تا بر لوحی از سنگ یشم رسیدند که بر آن نوشته بود «السید امیر احمد بن موسی الکاظم»(ع). چون سنگ را برداشتند سردابی عمیق آشکار گشت.
جسد مطهر آن حضرت صحیح و سالم و بدون تغییر و تبدیل در حالی که نوری بس شگفت از آن ساطع بود مشاهده شد و انگشتری در دست راست حضرتش یافتند که بر نگین آن منقوش بود «العزه لله احمد بن موسی» (ع). سپس امیر دستور داد تا بنایی شایسته بر مرقد مبارکش ساختند. البته زمان پیدایش قبر حضرت احمد را یکسان ننوشته اند. گروهی آن را در زمان امیر عضدالدوله دیلمی (۳۷۳-۳۳۸) و گروهی دیگر، در زمان امیر مقرب الدین مسعود بن بدر (متوفی به سال ۶۶۵ ه.ق) نوشته اند.[۸]
اینکه چرا به شیراز هم مقدس نمی گویند باید گفت نه چنین چیزی در روایات وارد شده و نه صددرصد معلوم است که شیراز مدفن احمد بن موسی هست از طرفی هم به برخی از شهرهای مختلف که عنوان مقدس داده شده است این امر یا به خاطر وجود روایت و نصی از معصومین (ع) است یا به خاطر این است که لفظ “مقدس” اضافه شده است به زمینی که محل دفن اشخاص منسوب به پیامبر (ص) می باشد. با این حساب به محل دفن حضرت احمد بن موسی “آستان مقدس” گفته می شود.

منابع برای مطالعه بیشتر
۱٫ معارف و معاریف، ج ۱٫
۲٫ ریحانه الادب، مدرس تبریزی.
۳٫ هزار مزار شیراز.
۴٫ قیام سادات علوی،علی اکبر تشید.

 پی نوشت ها:
[۱]. محسن امین، اعیان الشیعه، بیروت، دار التعارف، ۱۴۰۶ه ج ۳، ص ۱۹۱٫
[۲]. دایره المعارف بزرگ اسلامی، ج ۷، ص ۹٫
[۳]. شیخ مفید، الارشاد، قم ، موسسه آل البیت، ۱۴۱۳ه، ج۲، ص۲۴۴٫
[۴]. مجلسی، بحار الانوار، بیروت، موسسه الوفاء، ۱۴۰۳ه، ج۴۸ ص ۳۰۸٫
[۵]. عاملی جعفر مرتضی، حیاه الامام رضا، دارالتبلیغ،۱۳۹۸ه،ص ۴۲۷٫
[۶]. محسن امین، پیشین، ج ۳، ص ۱۹۲؛ دایره المعارف بزرگ اسلامی، پیشین، ج ۷، ص ۱۱٫
[۷]. همان.
[۸]. قمی شیخ عباس، الکنی و الالقاب، بی جا، بی تا،ج۲،ص۳۵۱٫ و مجلسی، پیشین.